In zijn eerste operaregie legt Jan Lauwers zijn visuele vertelstijl op de immorele plot van ‘L’incoronazione di Poppea’. Beeld, spel, dans en muziek sluiten zo goed bij elkaar aan dat de vraag zich opdringt: waar eindigt Monteverdi en waar begint Needcompany? 

Een tikfout in een tweet van Donald Trump leidde vorig weekend weer eens tot hilariteit. De Amerikaanse president wilde ‘text messages’ tikken, het werd ‘text massages’. Lollig, maar wat de flater tragisch maakt, is dat de blunder het won van de boodschap. Want waarover die tweet precies ging? Dat was even niet zo belangrijk meer.

Hoe ga je om met een politiek leider die intuïtie verkiest boven diplomatie? Dat kritiek of verontwaardiging geen greep krijgen op een zelfverklaard genie dat per­manent chaos zaait, wordt heel precies aangetoond in Monteverdi's L’incoronazione di Poppea.

Er is een scène uit deze bijna vierhonderd jaar oude opera waarin Seneca inpraat op de stapelverliefde keizer Nero. De oude filosoof betoogt dat emoties geen legitieme plaats hebben in de politiek. Een vergissing. De antwoorden die Nero hem naar het hoofd slingert, zouden zomaar Trumptweets kunnen zijn. ‘Wie kan doen wat hij wil, heeft geen argumenten nodig’. Of nog: ‘Rede is de regel voor wie gehoorzaamt, niet voor wie beveelt’.

Dat de Salzburger Festspiele in dit Trumptijdperk Poppea uitzonderlijk nog eens op de affiche zet, is geen toeval. Historicus Philipp Blom, die de officiële feestrede van het festival voor zijn rekening nam, schetste wat er gebeurt wanneer vooroordelen en gevoelens het winnen van kritisch denken. Zijn analyse: ‘We bewegen ons tussen de coulissen van de verlichting als toneelspelers met een foute tekst en in het decor van een stuk dat al lang afgelopen is.’

Zo ongeveer, met open oog voor werelden en beelden die langs elkaar schuren, zette Needcompany-regisseur Jan Lauwers Poppea in Salzburg op de planken. Monteverdi’s opera is een ontwrichtende vertelling, een verhaal waarin liefde triomfeert over rede en waarin de bereidheid om over lijken te gaan een methode van overleven is. Lauwers laat er geen misverstand over bestaan: in deze immorele opera lopen oude waarden als Deugd en Fortuna op krukken en is het speelvlak een lijkenkerkhof.

Maar opera die aan de orde van de dag is, hoeft niet zo nodig geactualiseerd te worden. Lauwers’ regie is geen somberende zedenles, integendeel. Op maat van de prachtvolle muziek zet hij barok beweeglijke, pastelkleurige en zinnelijke groepstableaus op scène waarin zangers en dansers continu tegen elkaars lijven aanlopen en -schurken. Onder het schone oppervlak wringt het, want wie niet gestreeld of geliefkoosd wordt, krijgt agressie of hoon te verduren.

Binnen dit decor lopen de hoofdfiguren hun gut feelings achterna. Sonya Yoncheva is heerlijk als Poppea, de genotzieke, maar berekende minnares die zich in haar opmars naar de troon geen misstap kan veroorloven. Terwijl zij steeds romiger tonen voorwendt, gaat Kate Lindsey loos als een bijtende en snauwende Nerone. Stéphanie d’Oustrac overrompelt als de bedrogen keizersvrouw Ottavia, die in het aangezicht van haar ondergang verdriet mengt met vuur en furie.

Vanuit de orkestbak zag Wil­liam Christie ervan af om alles uit te dirigeren. Liever liet hij het initiatief aan de zangers, ook al zorgde dat soms voor rafelranden in het samenspel. Maar dat verlies was winst voor spontaniteit en inleving. Het leverde een immer beweeglijke, impulsieve en dus ook vrije voorstelling op die vlot afgericht was op de beeldentaal van Needcompany. Leidmotief daarin was het om zich heen tollende lichaam. Symbool voor barokke trance en fysiek exces, maar ook een mooie metafoor voor een ervaringsgeile samenleving waarin iedereen denkt dat alles om de eigen persoon draait. Toch een publieksles dus.

Lauwers bleef drieënhalf uur trouw aan de toneelesthetiek van zijn universum, ook al betekende dat een breuk met de slappe traditie die wil dat een operaregisseur naar het slot uitpakt met enkele straffe, samenvattende beelden. Gebeurde niet. Waarvoor Lauwers na afloop beloond werd op een mix tussen loftrompet en boegeroep. Binnen de logica van Salzburg alvast een teken dat deze voorstelling zeer geslaagd is.